Bron: dit artikel verscheen op 21 december op Nu.nl
Aasgieren of lijkenpikkers: aandeelhouders wordt vaak verweten dat alles moet wijken voor winstmaximalisatie. Bij steward ownership doen ze juist vrijwillig afstand van hun stemrecht, zodat de missie centraal blijft staan. Hoe werkt dat precies?
Het is het dilemma van elke sociaal gedreven ondernemer: geld van een investeerder kan groei betekenen, maar ook het vakkundig slopen van de maatschappelijke missie. Afhankelijk van wie je spreekt, gebeurde dat laatste bij de overname van ijsmerk Ben&Jerry’s door Unilever. Ook was er ophef over havermelkmerk Oatly, dat 200 miljoen dollar (zo’n 164 miljoen euro) aannam van investeerder Blackstone, net als over het opkopen van het donkergroene energiebedrijf Vandebron door de ‘grijze’ moloch Essent.
“Elke keer is er bij HEMA een nieuwe bezuinigingsronde, alleen maar om investeerders hun beloofde rendement uit te keren.”
Gijsbert Koren, We Are Stewards
Het probleem met dit soort investeringen en overnames zit in de versmelting van aandelen met zeggenschap, zeggen voorstanders van het model van steward ownership, oftewel: rentmeestereigenaarschap. Het klassieke aandeelhoudersmodel draait om gunstige kwartaalcijfers en het uitkeren van dividend. Dat weerhoudt topmanagers er vaak van duurzame of sociale doelen na te streven, of zelfs ‘gewoon’ het bedrijf gezond en weerbaar te maken voor de lange termijn.
“Een extreem voorbeeld is Booking.com, dat vorig jaar miljarden aan dividend uitkeerde en in het voorjaar miljoenen aan noodsteun ontving omdat het geen reserves had”, zegt Gijsbert Koren van platform We Are Stewards, dat ondernemers adviseert over het opzetten van een steward owned bedrijf. “Of neem de HEMA, die al jaren wordt doorverkocht. Elke keer is er een nieuwe bezuinigingsronde en wordt er in de kosten gesneden, alleen maar om investeerders hun beloofde rendement uit te keren.”
Van tevoren vastgelegd rendement
Bij rentmeestereigenaarschap is van tevoren vastgelegd dat de aandeelhouders zich niet bemoeien met de koers van het bedrijf, die in handen is van de stewards; rentmeesters. Ook zit er een plafond aan het rendement voor investeerders. Deze constructie is niet nieuw: witgoedfabrikant Bosch en Triodosbank werken al jaren zo.
Steeds meer ondernemers zien er de voordelen van in, merkt Tine de Moor, hoogleraar sociale ondernemingen aan de Erasmus Universiteit. “Rentmeestereigenaarschap is een manier om de missie van sociale ondernemingen te koppelen aan kapitaal.”
Bas van Abel, oprichter van duurzaam telefoonmerk Fairphone, begon vorig jaar een nieuw bedrijf met rentmeestereigenaarschap. Bij De Clique worden organische reststromen uit horeca, supermarkten en bedrijven apart opgehaald en (door partners) verwerkt tot grondstoffen. Koffieprut wordt bijvoorbeeld benut in paddenstoelenkweek en van snij- en afvalresten worden bier of zeep gemaakt.
“Bij impactinvesteerders ligt de nadruk niet op het maximaliseren van de winst, maar van de impact.”
Jasper Snoek, Fair Capital Partners
Het bedrijf wordt gefinancierd door vier impactinvesteerders, die – op termijn – hun zeggenschap over de bedrijfskoers opgeven. Toch ging Jasper Snoek, directeur van Fair Capital Partners, akkoord. “Bij impactinvesteerders ligt de nadruk niet op het maximaliseren van de winst, maar van de impact. Geld moet een missie hebben met een eerlijk financieel rendement.”
Volgens Koren kan het voor impact investeerders ook gunstig zijn om hun zeggenschap op te geven. “Financiering blijft meestal niet beperkt tot één investeringsronde. Een relatief kleine impactinvesteerder kan overvleugeld raken door een grotere investeerder. Door bij de oprichting voor steward ownership te kiezen en afstand te doen van stemrecht, voorkom je ook dat andere investeerders later stemrecht krijgen en de koers gaan bepalen.”
Een bedrijf wordt ‘van zichzelf’
Een ander voorbeeld van rentmeestereigenaarschap is BuurtzorgT, een snel groeiende organisatie voor geestelijke gezondheidszorg. Mensen met ingewikkelde psychiatrische problemen worden aan huis en zonder wachttijden behandeld door een team van zorgverleners. Teams werken zonder manager en hoeven veel minder bureaucratische procedures te doorlopen.
Oprichters Nico Moleman en Jos de Blok hadden geld nodig om de groei te bekostigen. “In de ggz worden behandelingen pas achteraf vergoed, zodat je ze moet voorfinancieren. Om te voorkomen dat investeerders het bedrijf naar hun hand kunnen zetten, hebben voor steward ownership gekozen.”
Ook vonden de mannen het belangrijk dat de autonomie en het zelfbestuur van de organisatie werden weerspiegeld in de eigendomsconstructie. Op termijn gaat BuurtzorgT de aandelen terugkopen van investeerder Purpose Evergreen Capital. Het bedrijf wordt dan ‘van zichzelf’.
Beschermen van de missie
Een voordeel van rentmeestereigenaarschap is dat de winst grotendeels terugvloeit in het bedrijf. Uit Deens onderzoek blijkt dat ondernemingen met deze eigendomsconstructie een grotere overlevingskans op de lange termijn hebben dan die met een ‘klassiek’ bedrijfsmodel. Ook betalen ze hogere lonen en hebben ze een lagere doorloopsnelheid van personeel.
“Je kunt het als ondernemer goed proberen te doen, maar als je het bedrijf niet beschermt, kan het een prooi worden.”
Gijsbert Koren, We Are Stewards
Een ander voordeel is dat duurzame of sociale missie is gewaarborgd. Koren: “Je kunt het als ondernemer goed proberen te doen, maar als je het bedrijf niet beschermt, kan het een prooi worden. Unilever-topman Paul Polman kwam bijvoorbeeld in conflict met aandeelhouders over de duurzame koers die hij wilde varen. Dat conflict leidde bijna tot een vijandige overname door Kraft-Heinz.” Zoiets zou nooit gebeurd zijn als de aandeelhouders het minder voor het zeggen hadden gehad, wil Koren maar zeggen.
Auteur van het waterlelieschilderij: Licio Passon www.liciopasson.it
© All rights reserved